पशुधन गणना आणि एकात्मिक सर्वेक्षण योजना

पशुसंवर्धन व दुग्धव्यवसाय विभागाच्या पशुसंवर्धन सांख्यिकी विभागाकडे (डीएएचडी) केंद्र पुरस्कृत योजना पशुधन गणना आणि एकात्मिक नमुना सर्वेक्षण अंतर्गत पशुसंवर्धन विभागाची सांख्यिकी तयार करण्याचे काम सोपविण्यात आले आहे. १)पशुधन गणना (एलसी) आणि (२) एकात्मिक नमुना सर्वेक्षण (आयएसएस). राज्याच्या पशुसंवर्धन व दुग्धव्यवसाय विभागामार्फत ही योजना राबविण्यात येत आहे.

उद्देश:

1. पंचवार्षिक पशुधन गणना करणे.
2. एकात्मिक नमुना सर्वेक्षण:वार्षिक नमुना सर्वेक्षण करणे.
3. उपयोग, लिंग आणि वयानुसार राष्ट्रीय आणि राज्ये / केंद्रशासित प्रदेश स्तरावर प्रमुख प्रजातींच्या पशुधन लोकसंख्येचा समावेश असलेला अखिल भारतीय पशुधन अहवाल प्रकाशित करणे.
4. ताज्या पशुधन गणनेवर आधारित जातीनिहाय अहवाल प्रसिद्ध करणे ज्यामध्ये एकूण तसेच विभक्त स्तरावर जातीनिहाय पशुधन लोकसंख्येचा तपशील असेल.
5. दूध, मांस, अंडी आणि लोकर या चार प्रमुख पशुधन उत्पादनांच्या उत्पादनाचा अंदाज जाहीर करण्यासाठी मूलभूत पशुसंवर्धन सांख्यिकी या शीर्षकाखाली वार्षिक प्रकाशन प्रकाशित करणे.

पशुधन गणना

देशात १९१९ साली पशुगणनेला सुरुवात झाली. आतापर्यंत २० पशुगणना करण्यात आलेल्या आहेत. लोकसंख्येच्या जनगणनेप्रमाणेच ग्रामीण व शहरी भागातील प्रत्येक घर/घरगुती उद्योग/बिगर-घरगुती/बिगर घरगुती उद्योग व संस्थांकडे असलेल्या पशुधन/कुक्कुटची संख्या वय, लिंग, वापर इत्यादींनुसार निश्चित करण्यासाठी कर्मचारी कार्यरत असतात. देशातील २० वी पशुगणना करण्यासाठी प्रथमच टॅब्लेट संगणकाचा वापर करण्यात आला.

एकात्मिक नमुना सर्वेक्षण (आयएसएस)

या योजनेअंतर्गत दूध, अंडी, मांस आणि लोकर अशा चार प्रमुख पशुधन उत्पादनांचे प्रमाण राष्ट्रीय आणि राज्य स्तरावर एकात्मिक नमुना सर्वेक्षण या वार्षिक नमुना सर्वेक्षणाच्या आधारे अंदाजित केले जाते. एकूण अर्थव्यवस्थेत पशुधन क्षेत्र आणि त्याच्या उत्पादनांचे योगदान मोजण्यासाठी हे एक आवश्यक सर्वेक्षण आहे. हे सर्वेक्षण संपूर्ण देशात ग्रामीण आणि शहरी भागातील ३६ राज्ये/ केंद्रशासित प्रदेशांमध्ये केले जाते. सर्वेक्षणाचा कालावधी मार्च ते फेब्रुवारी असा असून वर्षभराचा संपूर्ण कालावधी उन्हाळा, पावसाळा आणि हिवाळा अशा तीन ऋतूंमध्ये विभागला जातो आणि प्रत्येकी चार महिन्यांचा कालावधी असतो. यामुळे एकत्रीकरणाचे पुरोगामी अंदाज येण्यास मदत होते. सध्या या सर्वेक्षणात क्षेत्रीय स्तरावर माहिती भरण्यासाठी कागदी वेळापत्रकाचा वापर करण्याच्या पारंपरिक दृष्टिकोनाची जागा संगणक सहाय्यित वैयक्तिक मुलाखत (सीएपीआय) पद्धतीने घेतली आहे. विभागाने विकसित केलेल्या ईएलआयएसएस या विशेष सॉफ्टवेअरचा वापर करून फिल्ड वर्कर्सकडून थेट टॅब्लेटमध्ये डेटा भरला जात आहे.

महत्त्वाची कागदपत्रे

अ. क्र.	विषय	येथे वाचा
1	आयएसएस योजनेची ऑपरेशनल मार्गदर्शक तत्वे	आयएसएस योजनेची ऑपरेशनल मार्गदर्शक तत्वे (6 एमबी)

लाभार्थी:

वर नमूद केल्याप्रमाणे

फायदे:

वर नमूद केल्याप्रमाणे