राष्ट्रीय गोकुळ मिशन (आरजीएम)

देशी गोवंशजातींच्या विकास व संवर्धनासाठी राष्ट्रीय गोकुळ मिशन (आरजीएम) ही योजना डिसेंबर २०१४ पासून राबविण्यात येत आहे. दुधाची वाढती मागणी पूर्ण करण्यासाठी आणि देशातील ग्रामीण शेतकऱ्यांना दुग्धव्यवसाय अधिक किफायतशीर बनविण्यासाठी दूध उत्पादन आणि गोवंशाची उत्पादकता वाढविण्यासाठी ही योजना महत्वाची आहे. राष्ट्रीय पशुधन विकास योजनेअंतर्गत २०२१ ते २०२६ या कालावधीत २४०० कोटी रुपयांच्या अंदाजपत्रकासह ही योजना सुरू ठेवण्यात आली आहे. आरजीएममुळे उत्पादकता वाढेल आणि विशेषत: लहान आणि अल्पभूधारक शेतकऱ्यांकडील सर्व गुरे आणि म्हशींना या कार्यक्रमाचा फायदा होईल. पशुपालनातील ७० टक्क्यांहून अधिक कामे महिलांकडून केली जात असल्याने विशेषत: महिलांना या कार्यक्रमाचा फायदा होणार आहे.

योजना अंमलबजावणी अधिकारी :

मुख्य कार्यकारी अधिकारी, महाराष्ट्र पशुधन विकास मंडळ, नागपूर

उद्दिष्टे

• गोवंशाची उत्पादकता वाढवणे आणि अत्याधुनिक तंत्रज्ञानाचा वापर करून शाश्वत पद्धतीने दूध उत्पादन वाढवणे.
• प्रजननासाठी उच्च अनुवांशिक गुणवत्तेच्या वळूंच्या वापराचा प्रसार करणे.
• प्रजनन नेटवर्क बळकट करून आणि शेतकऱ्यांच्या दारात कृत्रिम रेतन सेवा पुरवून कृत्रिम रेतन कव्हरेज वाढवणे.
• वैज्ञानिक आणि सर्वांगीण पद्धतीने देशी गायी आणि म्हशींचे संगोपन आणि संवर्धनाला प्रोत्साहन देणे.

निधी उपलब्धता :

योजनेचे सर्व घटक 100% केंद्र हिस्सा :

I. प्रति आयव्हीएफ गर्भधारणा रु. 5000 सबसिडी अंतर्गत अनुवशिक जाती सुधार कार्यक्रम, सहभागी शेतकऱ्यांना भारत सरकारचा हिस्सा म्हणून उपलब्ध करून दिला जाईल.
II. लिंग वर्गीकरण केलेल्या वीर्याला प्रोत्साहन देणे, लिंग वर्गीकरण केलेल्या वीर्याच्या किमतीच्या 50% अनुदानावर शेतकऱ्यांना उपलब्ध करून दिले जाईल .
III. जातीच्या गुणाकार फार्मची स्थापना : 50% भांडवली खर्च कमाल अनुदान रक्कम रु .2.00 कोटी

घटक

6.1. उच्च अनुवांशिक गुणवत्ता जर्मप्लाझमची उपलब्धता:

अ. उच्च वंशावळीचे वळू पैदास कार्यक्रम

I. संतती चाचणी
II. वंशावळ निवड
III. जीनोमिक निवड
IV. जर्मप्लाझमची आयात

ब. गोठीत रेत केंद्रांना सहाय्य:

विद्यमान वीर्य गोठीत रेत केंद्रांचे बळकटीकरण.

क. आयव्हीएफ तंत्रज्ञानाची अंमलबजावणी : आयव्हीएफ प्रयोगशाळा

खात्रीपूर्वक गर्भधारणा मिळवण्यासाठी आयव्हीएफ तंत्रज्ञानाची अंमलबजावणी

ड. उच्च वंशावळ संगोपनास चालना देणेसाठी : जातीच्या गुणाकार शेतात ची स्थापना

6.२.कृत्रिम रेतन नेटवर्कचा विस्तार

अ. एमएआयटीआरआय (ग्रामीण भारतातील बहुउद्देशीय एआय तंत्रज्ञ.)

एनएआयपी: (राष्ट्रव्यापी कृत्रिम रेतन कार्यक्रम)

योजनेची अंमलबजावणी राज्यातील सर्व पशुवैद्यकीय संस्था, एमएटीआरआय कामगार, खाजगी एआय तंत्रज्ञ यांचे मार्फत कृत्रिम रेतन कार्यक्रम राबविनेत येतो आता पर्यंत चार फेज पूर्ण झाल्या आहेत. महाराष्ट्र राज्याचे कामकाज खालील प्रमाणे झाले आहे.
https://inaph.nddb.coop/NAIP

ब.लिंग वर्गीकरण केलेल्या वीर्याला प्रोत्साहन देणे:

राज्यातील शेतकऱ्यांकडील गाई-म्हशींमध्ये कृत्रिम रेतन कार्यक्रमासाठी लिंग निदान केलेल्या वीर्यमात्रा (लिंग क्रमवारीत वीर्य) वापर करून उच्च वंशावळीच्या कालवडी / पारड्यांची निर्मिती करणे हा कार्यक्रम मुख्य कार्यकारी अधिकारी, महाराष्ट्र पशुधन विकास मंडळ, नागपूर यांचे मार्फत राबविला जात आहे.

क. एनडीएलएम: राष्ट्रीय डिजिटल पशुधन अभियान (लाइव्ह स्टेक)

आयएनएपीएच हे पोर्टल एनडीएलएम मध्ये नव्याने पोर्टल तयार करणेचे कामकाज देशपातळीवर सुरु आहे. काही राज्यामध्ये प्रायोगिक तत्वावर चाचण्या घेण्यात आल्या असून आपल्या राज्यात माहे जुलै मध्ये चाचण्या घेणे प्रस्तवित होते. अद्याप दिनांक काल्विनेत आली नाही. सदरचे एनडीएलएम पोर्टल अन्द्रोइड अँड्रॉइड अॅप आहे.
6.3. जातीच्या गुणाकार फार्मची स्थापना. देशी जातींचा विकास आणि संवर्धन :
अ. गोशाळा, गोसदन, पिंजरापोळ यांना मदत
ब. राष्ट्रीय कामधेनू आयोगाचा प्रशासकीय खर्च / संचालन
सदर प्रकल्पाची अंमलबजावणी करणारी एजन्सी म्हणून एनडीडीबी मार्फत हा प्रकल्प राबविला /अंमलबजावणी केली जाते.
इच्छुक उद्योजकांना गोठ्याचे बांधकाम, उपकरणे, जातिवंत गायी खरेदी इत्यादीसाठी 50% भांडवली अनुदान अधिकतम रु.२.०० कोटी देण्यात येत आहे.

उद्दिष्टे:

गायी आणि म्हशींच्या संवर्धनासाठी खाजगी उद्योजक विकसित करणे. रोगमुक्त उच्च उत्पन्न देणारी गाय/गर्भण गायी, शक्यतो देशी गायी/म्हशी प्रदान करणे.

अर्ज पद्धती :

इच्छुक असलेले उद्योजक-एकत्रीकरण/खाजगी व्यक्ती, एसएचजी/एफपीओ/एफसीओ/जेएलजी आणि कलम 8 नुसार नोंदणीकृत कंपन्या त्यांचे प्रतिसाद ऑनलाइन पोर्टलद्वारे येथे सबमिट करू शकतात.
https://eoi.nddb.coop
6.४.कौशल्य विकास (कौशल्य विकास कार्यक्रम)
6.५.शेतकरी जागृती शेतकरी जागृती
6.६.संशोधन विकास आणि बोवाइन ब्रीडिंगमधील नाविन्य कार्य

महत्त्वाची कागदपत्रे

अनु. क्र	विषय	येथे वाचा
1	राष्ट्रीय गोकुळ मिशन (आरजीएम) च्या अंमलबजावणीसाठी ऑपरेशनल मार्गदर्शक तत्त्वे	राष्ट्रीय गोकुळ मिशन (आरजीएम) च्या अंमलबजावणीसाठी ऑपरेशनल मार्गदर्शक तत्त्वे पहा(2.3 एमबी)

लाभार्थी:

खाजगी व्यक्ती, उद्योजक, एफपीओ, एसएचजी, एफसीओ, जेएलजी आणि कलम 8 कंपन्यांना प्रजनन फार्म

फायदे:

वर नमूद केल्याप्रमाणे