राष्ट्रीय पशुरोग नियंत्रण कार्यक्रम

मा. पंतप्रधान महोदयांनी सप्टेंबर २०१९ मध्ये राष्ट्रीय पशुरोग नियंत्रण कार्यक्रम (एनएडीसीपी) ही योजना लाळखुरकुत (फुट अँड माउथ डिसीज) आणि ब्रुसेलोसिस या रोगांच्या नियंत्रणासाठी १००% गुरे, म्हैस, मेंढ्या, शेळी आणि डुकरांची लोकसंख्या आणि ४-८ महिने वयोगटातील १००% गोवंशीय मादी वासरांना ब्रुसेलोसिससाठी लसीकरण करून सुरू केलेली एक प्रमुख योजना आहे. निधी उपलब्धता: पाच वर्षांसाठी (२०१९-२० ते २०२३-२४) ३४३.०० कोटी.

1. लाळखुरकुत (फुट अँड माउथ डिसीज) हा गुरे, म्हशी, मेंढ्या, शेळ्या व डुक्कर इ.जनावरांचा अत्यंत संक्रामक विषाणूजन्य रोग आहे. एफएमडीमुळे दुधाचे उत्पादन घटते, वाढीचा दर कमी होतो, वंध्यत्व येते, बैलांची कार्यक्षमता कमी होते, आंतरराष्ट्रीय बाजारपेठेत व्यापारबंदी होते. रोगाचा प्रादुर्भाव कमी होईपर्यंत नियमित अंतराने अतिसंवेदनशील जनावरांचे सामूहिक लसीकरण करून एफएमडीचे नियंत्रण साधता येते. यामुळे देशातून हळूहळू या आजाराचे उच्चाटन होण्याचा मार्ग मोकळा होणार आहे.

2. ब्रुसेलोसिस हा ब्रुसेल या जीवाणूमुळे होणारा गुरे व म्हशींचा रोग आहे. ताप, शेवटच्या टप्प्यात गर्भपात, वंध्यत्व, उशीरा माजावर येणे, मांस व दुधाचे उत्पादन कमी होणे ही या आजाराची लक्षणे आहेत. बोवाईन ब्रुसेलोसिस भारतात स्थानिक आहे आणि अलीकडच्या काळात वाढता व्यापार आणि पशुधनाच्या वेगवान हालचालीमुळे तो वाढत असल्याचे दिसून येते. गोवंशीय जनावरांमध्ये ब्रुसेलोसिसवर कोणताही उपचार नसल्याने लसीकरणाद्वारे हा आजार टाळता येतो. मादी गोवंशीय वासरांना (४-८ महिन्यांच्या) एकदाच लसीकरण करून ब्रुसेलोसिसचे नियंत्रण साध्य केले जाऊ शकते.

3. कार्यक्रमाची उद्दिष्टे एफएमडी आणि ब्रुसेलोसिससाठी राष्ट्रीय पशु रोग नियंत्रण कार्यक्रम (एनएडीसीपी) चे उद्दीष्ट २०३० पर्यंत या रोगाचे निर्मूलन करणे आहे. यामुळे देशांतर्गत उत्पादनात वाढ होईल आणि शेवटी दूध आणि पशुधनउत्पादनांची निर्यात वाढेल. ब्रुसेलोसिस नियंत्रित करण्यासाठी ब्रुसेलोसिस नियंत्रण कार्यक्रमाची आखणी केली गेली आहे ज्यामुळे प्राणी आणि मानवामध्ये रोगाचे प्रभावी व्यवस्थापन होईल. एफएमडी आणि ब्रुसेलोसिससाठी केंद्र सरकारद्वारे राज्ये / केंद्रशासित प्रदेशांना १००% निधी प्रदान केला जाईल.

4. एफएमडी आणि ब्रुसेलोसिससाठी एनएडीसीपी अंतर्गत प्रमुख उपक्रम

• सहा महिन्यांच्या अंतराने गोवंश, मेंढ्या आणि शेळ्या आणि डुकरांच्या संपूर्ण संवेदनशील लोकसंख्येचे लसीकरण करणे (एफएमडी विरूद्ध सामूहिक लसीकरण)
• गोवंशीय वासरांचे लसीकरण (४-५ महिने वयोगट)
• लसीकरणाच्या एक महिना अगोदर कृमिनाशक
• कार्यक्रमाच्या अंमलबजावणीसाठी प्रसिद्धी व प्रचार
• इअर टॅगिंग, नोंदणी आणि आयएनएपीएच प्रणालीमध्ये नोंदी घेणे
• पशु आरोग्य कार्डद्वारे लसीकरणाची नोंद ठेवणे
• सेरोसर्व्हेलन्स/सेरोमॉनिटरिंग
• कोल्ड कॅबिनेट (आइस लाइनर, रेफ्रिजरेटर इ.) आणि एफएमडी लस खरेदी
• प्रादुर्भाव झाल्यास तपासणी आणि विषाणू विलगीकरण आणि टायपिंग
• तात्पुरत्या क्वारंटाईन/ चेकपोस्टद्वारे जनावरांच्या हालचालींची नोंद / नियमन
• लसीकरणपूर्व आणि लसीकरणानंतरच्या नमुन्यांची चाचणी
• कार्यक्रमाच्या परिणामाच्या मूल्यांकनासह डेटा तयार करणे आणि नियमित देखरेख
• लसीकरण कर्त्यास प्रति लसीकरण डोस रु.३/- आणि प्राणी डेटा एंट्रीसह कान टॅगिंगसाठी प्रति जनावर रु.२/- पेक्षा कमी मानधन देणे

महत्त्वाची कागदपत्रे

अनु. क्र	विषय	येथे वाचा
1	एनएडीसीपी ऑपरेशनल मार्गदर्शक तत्त्वे	नएडीसीपी ऑपरेशनल मार्गदर्शक तत्त्वे पहा (546 केबी)

लाभार्थी:

वर नमूद केल्याप्रमाणे

फायदे:

वर नमूद केल्याप्रमाणे